नेपाल सरकारको प्रयत्न र कुशलताले लामो समय देखी थाति रहेको बिआरआई सम्झौताले नेपालको सार्बभौमसत्ता र सार्बभौम सरकारको ओझ बढाएको छ । उत्तर–दक्षिण आर्थिक कोरिडोर निर्मांणको ढोका खुलायो । सम्माननिय प्रधानमन्त्री केपा शर्मा ओलीले नेपालको राष्ट्रिय हित सार्बभौम रक्षाको लागि सत्ता र जीबन दाऊमा राखेर भारतिय नाका बन्दिको खुला सामाना , चुच्चे नकशाको प्रकाशन , चिनसंग ब्यापार पारबहन सम्झौत , चिनिया बन्दारगाहाको प्रयोगको अधिकार प्राप्त गर्दै अहिले तमाम दबाबको बाबजुद बिआर आई सन्झौता २०८१/ ८/१९मा सम्पन्न भएको छ । यो सहाशिक कार्य बिरलै एक ब्यक्तिले गर्न सक्छन तर केपी ओली र नेकपा एमालले यो सबै आफ्नो कार्यकालमा सम्भव बनायो । यसबाट ईतिहासमा केपि ओली र नेकपा एमालेको नाम सुनौली अक्षरले लेखिने छ । अर्थिकवृत , सामाज र राजनीतिमा सबैले कुनै पनि बिषषलाई एकै तरिकाले हेर्ने बुझ्ने गर्दैनन । सकारात्मक ढंगले हेर्ने र बुझ्ने मात्र गर्दैन । यसका आलोचक र रिष डाहा र पु्र्बाग्रह राख्ने बर्ग र ब्यक्ति पनि हुन्छन । यो बिकासको सार्भौम नियम हो । नेपालको राजनीति लामो समय देखी आन्तरिक कारण भन्दा बाह्य प्रभाब र बाह्य ईसारमा नाच्ने ब्यक्ति र बर्गहरुले घेरिएको छ । बाहिर पानी पर्दा नेपालमा छाती ओडने प्रबृति नेपालको लागी नौलो होईन ।नेपाली राजनीतिमा यहि कारण राजनीतिक अस्थिरता र बाह्य राजनीतिक दुश्चक्रको चक्रबियुमा फस्ने गरेको छ । नेपालीलाई देशभक्त र राष्ट्रबादी भएर पनि बाच्न गारो छ । नेपाल र नेपालीको भलो , राष्ट्रिय हितको कुरा गर्दा , संबिधानको रक्षा र सार्बभौम सत्ताको र नेपालीको स्वतन्त्र स्वाभिमानको कुरा गर्दा चिन प्रस्तको आरोप लाग्छ । यो आरोप बिशेष त भारत , भारतिय मेडीया र पश्चिम पुंजीबादी सत्ताले लगाउने गर्द छ ,लगाईरहेका छन । ब्यक्ति बिरुद्,संस्था बिरोधि फिचर स्टेरी लेखाईन्छ , नेपाल भित्र नै सयौ दलाल जन्माईन्छ उनिहरु मार्फत गल्त प्रचारको बुष्ट गरिन्छ । कति सम्म निचता भने कथित कम्बेडियन टेलीफोन कम्पनि एकजिएटामा लगानी भनेर भईरल गरिन्छ । ब्यक्तिको चरित्र ,निष्टा, प्रतिष्ठा र योगदान धुलिसात गरेर नेपालको बामपन्थि राष्ट्रबादी लोकतान्त्रिक धार समाप्त गर्न प्रयास गरिन्छ । यसमा अन्य प्रतिकृयाबादी आत्मासमर्पणबादीको काम त स्बदेशी तथा बिदेशी प्रतिकृयबादी सेवा गर्नु नै हो । तर आफुलाई बामपन्थि कम्युनिष्ट भन्ने छद्महरुपनि बिदेशी भक्ति गाउन नै तल्लिन छन । नेपाली हुनको नाता नेकपा एमालेको सदस्य हुनको नाता श्रदेय अध्यक्ष केपी ओलीको कार्यकर्ता हुनको नाताले यि देशभक्तिपुर्ण कार्यबाट गौरबको अनुभुति गर्दै,सम्माननिय प्रम केपी ओली एबं श्रदेय अध्यक्षलाई मनै देखी धन्यबाद भन्छु ।
यो लेख लेख्दा दलालि ग–योे भनेर भन्ने ब्यक्तिहरु पार्टी बाहिर र भित्र पनि होलान । बाह्यशक्तिको सिदामा बाच्नेहरु त मलाई ढुंगा कुटेर श्राप देलान । कतिपय राजनितिज्ञ र पार्टीहरु राम्रो कामको समर्थन गर्न नसकि कमा र रेफ लगाउनेछन । कतिपय मनमनै पछुताउछन । सत्ताघारी दलका कतिपय पदाधिकारी र केन्द्रिय नेतृत्व समेत बिआर आई सम्झौताको बिपक्षमा म्याऊ गरिसकेको छन । बाह्य शक्तिलाई रिझाउन प्रतिस्पर्धा गर्दै छन । त्यस्ता नकारात्मक आवाज नेपाली राजनीतिको सतहमा छरपष्ट छन । यसबाट साबधान भएर बिआर आई सम्झौता कार्यन्वयन गरेर नेपाल र नेपालिको संबृद्धिको मार्ग प्रसस्त गर्न ढिला नगर्नु नेपालको हितमा हुनेछ ।
चिनको भुमिका
मित्र राष्ट्र जनबादी गणतन्त्र चिनले नीतिगत रुपमा बिआर आई अबधारणा अगाडी सारेर बिश्वलाई सडक संजाल मार्फत जोडन आह्वान गर्यो । आर्थिक कोरीडर निर्माण गर्नु भनेको बिश्वको एक कुनाको संबृद्धि बिश्वको अर्को कुनामा पुर्याऊने हो । संबृद्धिलाई सबै मानब जातिको सेवामा समर्पित गर्ने घोषणा सहित बिआर आई कार्यक्रम शुरुवात सन २०१३ चिनियी राष्ट्रपति सि जीनपिगले गर्नु भयो । यो पुरानो चिनिया शिल्क रोडको बिकसित संस्करण हो । आज सम्म संसारका १५२ भन्दा बढि देशले बिआर आई फ्रेमवर्कमा सहि गरि सकेका छन । छोटो अबधिमा बिश्वका धेरै देश बिआर आईमा आबद्घ भए धेरै आर्थिक कोरीडर निर्माण गरे । सडक संजाल , दुर्त गतिका रेलवे कनेक्टिभिटी निर्माण सम्पन्न भएका छन । तर नेपालले सन २०१७मा बिआर आईको फ्रेमवर्कमा सैद्धान्तिक सहमति गरेर पनि बिआर आई ईम्पिलमेन्ट फ्रेमवर्क हस्ताक्षर नगरेको कारण रेलवे कनेकटीभिटी निर्माणको सपना मुर्छित रह्यो ।
हालै प्रम केपी शर्मा ओलीको चिन भ्रमणमा बिआर आई कार्यन्वयन सम्झौता हुन्छ । उत्तर–दक्षिण आर्थिक कोरिडोर (-North–South Economic Corridor) को सपना पुरा हुन्छ भनेर प्रखाईमा बसेका नेपाली जनताको चाहाना अनुसार बिआर आई कोअपरेशन फ्रेमवर्कमा हस्ताक्षर भए पछि जनताको चाहाना पुन जागृत भएको छ । चिन भ्रमणमा जानु अघिनै रिण र अनुदान अल्झेका सत्ताधारी दलहरु बिचको छल फल कोमामा पुग्दै बौरिदै आईरहेको थियो । चिन पुग्दा नपुग्दै “‘.. को सल्लाह खरानीको डल्लामा परिणत हुने खतरा थियो “।तर प्रम केपी शर्मा ओलीको बुद्धिमता प्रयासले नेपाली कांग्रेस र चिनलाई समेत बिशवासमा लिएर अन्तिममा बिआर आईको सम्झौता भएको सुखद समचार नेपाली जनताले सुन्न पाएका छन । यसबाट नेपालिको शिर ऊच्च हुनकै साथै नेपालि जनताको स्वाभिमान र नेपालको सार्बभौम सत्ताको प्रयोग गर्न जननिर्बाचित सरकार सफल भएकोछ । । लामो प्रखाई पछि हिमालयन कनेक्टिभिटीको लागी ऊतर दक्षिण आर्थिक कोरीडर बन्ने आशा र बिश्वास पुन जागृत भएकोछ । केपी ओलीले बिगतमा गरेको ब्यापार र पारबहन सन्धि र बन्दरगाहाको प्रयोग रेलवे निर्माण नभई सम्भब छैन । कतिपय नेपाली बिद्वानहरु केरुगं काठमाण्डु लुम्बिनी रेलवे र ऊतर दक्षिण कनेकिटीभिटीलाई फरक बुझदछन । हिमालय कनेटकटीभिटी भनेको रेलवे को निर्माण गर्नु हो । रेलवे निर्माणर संतालनले उतर दक्षिण आर्थिक कोरीडोर बन्छ । त्यलैले बिआर आईको सम्झौता उतर दक्षिण आर्थिक केरीडोर निर्माणको सुखद शुरुवात हुनेछ ।
धन्यबादको हकदार नेपाल मात्र होईन । जनबादी गणतन्त्र चिन र त्यसको नेतृत्वकर्ता माहमहिम राष्ट्रपति सि जिन पिगं पनि हुनुहुन्छ । चिन र नेपालको सम्बन्ध कुटनीतिक सम्बन्ध २०१३ मा स्थापना भए देखी नै समस्या रहित छ । चिन सधै नेपालको सार्बभौमसत्ताको सम्मान ,नेपालको हित बिकास र संबृद्धिको पक्षमा ऊभिदै आएको मित्र राष्ट्र हो । चिन जहिले पनि नेपालमाथि हुन अनाबश्यक बाह्यहस्तक्षेपको बिरोधमा ऊभिएर नेपाल , नेपालिको सार्बभौम अधिकारको रक्षाको खातिर पक्षमा ऊभिदै आएको छ । चिनले नेपाल माथि हुन भुराजनीतिक दबाब र चलखेल राम्रै संग अनुभुत गरेको छ । चिनको नेपालका सबै राजनीतिक दल संग मित्रबत सम्बन्घ छ । सरकार सगको सम्बन्ध कुन पार्टि सत्तामा छ भनेर होईन जुनसुकै पार्टी सत्तामा भएपनि सरकारसंगको समबन्ध स्थिर र सुदृढ रहेको ईतिहास छ । अहिलेपनि सम्बन्ध राम्रो र स्थिर छ । चिनको सम्बन्धको असल आधार हो असंल्गनता र पंचशिलको सिद्धान्त । बिश्वब्यापिरुपमा चिन यो सिद्धान्तको प्रबक्ता समेत हो ।
चिनले अगाडि सारेको बिआर आईमा आफ्नो सिद्धान्त र मुल्य मान्यता थियो । बिश्वब्यापि बिआर आईको सम्झौता आफ्नु मोडेल थियो । यसको बाबुजुद नेपालले तयार पारेको बिआर आई फ्रेम वर्क कोअपरेशनमा हस्ताक्षर गरेर नेपाल जस्तो असल क्षिमेकी प्रति जुन सदासयता देखाएको छ । यो असल क्षिमेकीको अनुपम ऊदाहरण हो ।
बिआर आई प्रतिको बहस
बिआर आई सम्झौता प्रति सकारात्मक र नकारात्मक भाब राखने देश भित्र र बाहिर धेरै तत्वहरु छन । नेपालमा बिआर आईको बारेमा पक्षमा भन्दा बिपक्षमा चर्चा भए । रिण लिनु हुन्छ , हुदैन । रिण पासो । भुराजनीति चलखेल र दबाब । बिआर आई बिरुघ जनमत बनाऊन अमेरीकाले ३३ करोड खर्च गरेको खबर प्रसारित भएको छ । भारत र भारतिय मेडीयाहरुले बिआर आई बिरुध परिचालित भएका छन । नेपालको प्रमुख सत्ताधारी दलका सदस्य यसको बिपक्षमै मेडिया बाजीमा ऊत्रे । अब के पीओलीको सरकार ढल छ । अम्बुक अम्बुक देश र क्षिमेकीलाई यो मन परेको छैन ।
विश्व बैक र एडिबीको रिण आयोजनमा जागिर खाने खाइरहेका , बहुराष्ट्रिय कम्पनीको रिण मार्फत शहरमा सडक, बसपार्क र ढल बनाएकाहरू नै बिआर आईको विरोध मा ज्यान छेडेर लागे । गोल्बल रिण राजनीतिमा परेर बिआर आईको बिरुध लाग्दा पनि नेपाल सरकारले बिआर आई सम्झौता गर्न सफकक भएको छ । सम्झौताको बिरुधमा बिभिन्न नाम र शक्ति केन्द्रको आडमा उत्रिनेहरु शेर बहादुर देउवा र प्रराष्ट्र मन्त्रिको सम्झौता प्रति समर्थन र सकारात्मक भनाई आएपछि बिआर आई सम्झौसा बिरोधि तत्व निरास भएको छन ।
नेपाल र चिन बिआर आई सम्झौता हुने नहुने अबस्था श्रृजना हुदा सिंगो ब्यबसायिक क्षेत्र चिन्त्ता ब्यक्त गर्दै थियो नेपालमा जाने सबै चिनियाँ लगानी (सरकारी अथवा निजी) बिआरआईबाटै निर्देशित हुन्छ । नेपालमा चिनियाँ बैंक खुल्ने विषय पनि हुँदैछ । चिनियाँ युआनमै दुई देशीय व्यापार गर्ने पनि तयारी भइरहेको छ । तर बिआरआईलाई सरकारले अगाडि नबढाएमा यी सबै परियोजना रोकिन सक्छन् । नेपालको पूर्वाधार विकास, सेवा क्षेत्र, पर्यटन र कृषि लगायत सबै सानाठूला चिनियाँ लगानी र सहयोगमा बिआरआई स्वाभाविक रूपमा जोडिन्छ । हामीले आशा गरेका थियौं, बिआरआईमा हस्ताक्षर हुन्छ तर नहुनेभयो चिन्ता यसैको हो । नेपालका नीजि क्षेत्र बिआर आई सम्झौता नगर्दा मुलुकको अर्थतन्त्र बिकासमा हुने घाटा बारे चिन्तित थियो तर रेडीमेट क्यापसुल खानेहरु बिआर आई सम्झौता नभएकोमा खुशि थिए । अन्तत बिआर आई नेपाल सरकारको तयारी फ्रेम वर्कमा सामान्य परिबर्तन गर्र समझौता भएर छाडो । अहिले नेपालका सबै जसे सरोकार वाला खुशी छन र नेपाल र नेपालीले जितेको महसुस गरेका छन ।
बीआर आई सम्झौता
अब बिआर आई सम्झैतामाको बारेमा नकारात्मक छलफल गरेर समय खेर फाल्नु हुदैन । यसबाट नेपालको पुर्बाधार बिकास , कनेकटीभिटी , हिमालय सभ्यता र हिमालयन अर्थतन्त्रको बिस्तार छिमेकी मुलुकसंगको कनेक्टीभिटीके बिस्तार , उतर दक्षिण आर्थिक कोरीडर निर्माणले नेपालको अर्थतन्त्रमा पार्ने सकारात्मक प्रभाब बिश्वब्यापी संन्जालमा जोडीने अबसर र नेपालीको जीबिका र जीडीपीको बिकासको बारेमा छलफल गरौ । यसलाई अबसरको रुपमा सदुपयोग गर्नु नेपालिको जीत हो नकि बहकाऊमा नकारात्मक प्रचार । देशभक्त नेपाली हुनको नाता यसको कार्यन्वयनमा बहस गरौ र सकारात्मको जनमत बनाऊन लागौ ।नेपालिको एकताबद्ध प्रयासमा यो सम्झौता कार्यनवयन्मा जुटौ । अनि यसबाट प्राप्त हुन लाभ लिन लागी परौ । ब्यबाहरत हामीले सडक संन्जाल दक्षिणतर्फ भारतसँग बिरगंज, बिराटनगर, भैरहवा र कञ्चनपुरमा एकिकृत जांच पोष्ट निर्माण र सञ्चालन गर्न सकिने छ । उत्तरतर्फ चीनसँग तातोपानी, रसुवागढी, कोरला, हिल्सा र किमाथाङ्कामा सडक सञ्जाल र ड्राईपोर्टहरु (कतिपय प्रस्तावित) को निर्माण र सञ्चालन हुने अबसर छ ।अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनको दक्षिणतर्फ भारतसँग ढल्केबर – मुज्जफरपुर र बुटवल – गोरखपुर अन्तर देशीय प्रसारण लाइनको निर्माण र संचालन गरेर अगाडी बझाऊन सकिने ।उत्तरतर्फ चीनसँग प्रस्तावित रसुवा – केरूङ र किमाथाङ्काको अन्तर्देशीय प्रसारण लाइनको निर्माण सम्पन्न गरेर प्रयेगमा ल्याउने अबसरको सदुपयोग गरौ । प्रस्ताबित रेल्वे सञ्जाल काठमाडौँ – रक्सोल रेल्वे निर्माण सम्पन्न गरेर । अर्को तर्फ काठमाडौँ – केरुङ रेल्वे निर्माण र संचालन गरेर ऊतर दक्षिण केरीडर सञ्चालनमा आऊने छ । ऊतर दक्षिण हवाई यातायातको बिस्तार गरे दुबै देश जोडिन छ । भरपर्दो संचारको संजाल निर्माणले विश्वकै धेरै जनसङ्ख्या र उदीयमान अर्थतन्त्रसँग जोडिदै नेपालले आगामी दशकमा विकासको गतिमा फड्को मार्नका लागि आधार निर्माण गरेको छ ।
बिआरआई परियोजना पूर्वाधार विकासमा मात्र सीमित छैन । यसले स्थानीय संस्कृति र सम्पदा संरक्षणदेखि व्यक्तिको सामाजिक तथा आर्थिक अवस्था सुधारसम्ममा ध्यान दिने गरेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा शिक्षा, स्वास्थ्य, पर्यटन, कृषि, सेवा, मनोरञ्जन, व्यापार साझा संस्कृति, दिगो विकास, जलवायु परिवर्तनमा सहकार्य, प्राकृतिक प्रकोप न्यूनीकरणमा प्रविधि आदानप्रदान, डिजिटल युगमा उन्नत समझदारी अपनाउने हो ।चिनले जुनैसुकै क्षेत्रमा सहभागिता जनाए पनि चीनले तिनलाई बिआरआई नामक एउटै डालोमा राखेको छ । विदेशमा जाने लगानी, सहयोग, अनुदान, ऋण, बजेटरी सहयोग सबै विषय बिआरआईकै डालोमा भेटिन्छ।त्यस अर्थ बिआर आई सम्झौता नेपालको जिबन रेखा र संबृद्धिको आधारसिला हो ।
निष्कर्षः–
अन्तमा बिआर आई बिसुद्ध आर्थिक बिकास , कनेकटिभिटी , र पुर्बधार बिकासको साझेदारी मोडेल हो । बिकासको मोडल कुन छान्ने नेपालिको रोजाई हो अनुदान की रिण । प्रष्ट छ की बिआर आई राजनीतिक र सैनिक गठबन्धन होईन यति निरकौयल गरे पछि बिआर आई सम्झौता संभव भएको छ । सम्झौता गरेर नेपाल सरकारले राष्ट्र र जनताको हितमा ऐतिहासिक अबसरको श्रृजना गरेको छ ।यसको सफल कार्यनवयनमा बिना बाद बिबाद राष्ट्र एक जटुन हुनु पर्दछ । सबै नेपालि इमानदार भएर आफ्नो देश र माटोका निम्ति काम गर्नु पर्दछ । अब कुनै अमुक शक्ति केन्द्रलाई खुसी बनाउने सपना त्यागौं।। यो ऐतिहासीक अबसरमा म सम्माननिय प्रम केपी शर्मा ओली एबं नेकपा एमालेको अध्यक्ष , पुर्ब प्रम एबं नेपाली कांग्रेसको सभपति शेरबहादुर देऊवा र चिनिया सरकार लगायत यसमा सकारात्मक भुमिका खेल्ने सबैमा धन्यबाद ज्ञापन गर्दंछु ।
(पोखरेल नेकपा एमाले पेलिटब्युरो सदस्य एबं पुर्ब मन्त्रि हुन)
